Problem uczenia się człowieka

Uczenie się jest podstawową formą ludzkiej aktywności i zakłada związek między jednostką a środowiskiem. Zabawa, główna aktywność dziecka, jest specyficzną i niezwykle złożoną formą uczenia się, która prowadzi do rozwoju nowych zachowań, stanowi coraz bardziej odpowiednie sposoby reagowania na prośby z zewnątrz, zachowania nabyte indywidualnie i oparte na praktyce. „Uczenie się to adaptacyjna zmiana obserwowana w zachowaniu organizmu i wynikająca z jego interakcji ze środowiskiem”.

Nauka szkolna powoduje zmiany w zachowaniu uczniów w wyniku pedagogicznej organizacji, wiedzy, działania i afektywno-motywacyjnych doświadczeń. Nauka podlega rygorystycznej i systematycznej kontroli kadry nauczycielskiej. Uczenie się może być analizowane jako proces, produkt lub jako funkcja pewnych czynników, określonych warunków. Mówimy, że uczenie się jest procesem, ponieważ jest czynnością, która odbywa się w czasie, wytwarza szereg przemian, które są realizowane w kategoriach poznawczych, afektywnych, psychomotorycznych. Jest to postępujący lub spiralny postęp na ścieżce wiedzy, prowadzący do rozwoju pewnych podstawowych cech człowieka.

792-874-363

783 004 182

Poprzez zmianę zachowania uczenie się jest uwarunkowane nowym doświadczeniem, które uczeń przeżywa lub nabywa w danym momencie. Powodzenie uczenia się polega na całkowitym zaangażowaniu ucznia w proces uczenia się poprzez przeżywanie tego doświadczenia. Na przykład czytanie książki lub słuchanie lekcji nie oznacza uczenia się, jeśli nie przyciąga zainteresowania i uwagi ucznia. Tylko doświadczenie przeżywane intensywnie jest w stanie wywołać nowe doświadczenie, które jest w stanie wygenerować gruntowną naukę. „Uczenie się werbalne ma miejsce w sytuacjach, gdy zadanie wymaga od ucznia odpowiedzi na materiał werbalny (słowa) lub formułowania odpowiedzi werbalnych”

Cała nauka ma charakter przygotowawczy do pracy i życia, do późniejszego włączenia przedmiotu w działalność społeczno-zawodową. Pierwsze ogniwo modelu uczenia się reprezentuje kształcenie przedmiotu uczenia się motywacyjnego i intelektualnego przygotowania do uczenia się. Przygotowanie motywacyjne zależy od wielu warunków: stopnia ewolucji motywacyjnej, poziomu rozwoju psychicznego, stopnia rozwoju intelektualnego.

Ewolucja wieku nie prowadzi do dojrzewania motywacji, podobnie jak uczenie się z motywacją może pojawić się również u młodych przedmiotów. W złożonym uczeniu się każde działanie lub czynność uczenia się jest ogniwem w łańcuchu działań, a zatem początkowa motywacja uczenia się, zawarta w czynności motywacyjnej, pokrywa się z motywacją wzmocnienia. „Wśród kilku przedmiotów wyznaczonych do uczenia się tego samego istnieją różnice, czasem znaczne, ze względu na pewne czynniki osobiste: wiek, inteligencję, motywację, mniej lub bardziej aktywną postawę każdego z nich. Optymalne warunki osiąga się wtedy, gdy jednostkami są młodzi dorośli, inteligentni, o przeciętnej motywacji (jeśli jest zbyt silna, może generować niepokój) i aktywnie współpracują w rozwijaniu swojej wiedzy. Dobre wyniki ułatwiają pochwały i nagrody wzmacniające motywację, a także odpowiednio szeroki rozkład ćwiczeń w czasie, zmienny w zależności od tematu i zadania”

Aktywność motywacyjna przyczynia się do przygotowania do działania innych zachowań psychicznych. Podmiot zadeklaruje afektywny mechanizm samoobrony dla skojarzenia z tym, co zamierza osiągnąć, poziomem oczekiwań.

Jednak uczenie się pozostaje procesem samokontroli i samoregulacji, zależnym od przyswajania i interpretacji informacji zarówno podczas sekwencji uczenia się, jak i po zakończeniu działania jako całości. Zgodność z tymi warunkami obejmuje skuteczność aktu uczenia się.

Wraz z poznawaniem pojęć, reguł, operacji intelektualnych, uczeniem sensomotorycznym uczeń poddawany jest społecznemu procesowi uczenia się, który implikuje nabywanie odpowiednich zachowań do zewnętrznych wymagań otoczenia i społeczeństwa oraz prawidłowych postaw w życiu społecznym tzw. że po uformowaniu młody człowiek powinien mieć osobowość, która pozwoli mu zintegrować się ze społeczeństwem.

Uczenie się społeczne odbywa się w domu, w gronie przyjaciół i opiera się na wychowaniu moralnym, które skłania podmiot do odpowiedniego zachowania. „Uczenie się społeczne, szczególna forma ludzkiego, dyskryminacyjnego uczenia się, które wyróżnia się emocjonalną nutą afektywnego udziału podmiotu w nabywaniu zachowań społecznych i które odbywa się albo poprzez obserwację (zgodnie z modelem) jednostki asystującej w doświadczeniu innych ludzi, lub w procesie bezpośredniej interakcji jednostek w grupie lub w warunkach indywidualnej praktyki wspomaganej przez innych, jako uczenie się w miejscu publicznym, a więc pod wpływem obecności innych”.

W ramach rozwoju umysłowego i kształtowania osobowości dorosłego uczenie się zajmuje centralne miejsce, ponieważ poprzez uczenie się jednostka nabywa nowych zachowań. Poczynając od umiejętności i zdolności, a kończąc na wiedzy i operacjach intelektualnych, wszystkie one są nabywane poprzez aktywność edukacyjną.

Biorąc pod uwagę znaczenie uczenia się, w jego rozwój zaangażowane są również inne procesy i czynności umysłowe, istnieją współzależne relacje, z jednej strony wszystkie procesy i funkcje umysłowe są trenowane w ramach uczenia się, a z drugiej same są konstytuowane i ustrukturyzowane przez akt uczenia się. Można więc powiedzieć, że uczenie się ćwiczy całą psychikę i pełni w stosunku do niej rolę generatywną, kształtującą i konstruktywną. „Istnieje kilka sposobów uczenia się i różnią się one złożonością, od prostych form skojarzeń, polegających na powiązaniu określonego bodźca z konkretną reakcją, po złożone konstruowanie nowych informacji w strukturze już zdobytej wiedzy”.

Rodzaje uczenia się

Pierwszą klasyfikacją uczenia się może być uczenie się spontaniczne lub społeczne (odnoszące się do niezorganizowanego i instynktownego uczenia się, które ma miejsce w rodzinie, a następnie w społeczeństwie) oraz uczenie się systematyczne (zorganizowane, realizowane w szkole). Z punktu widzenia rozwoju intelektualnego uczenie systematyczne jest bardziej efektywne niż uczenie się spontaniczne, niemniej jednak nie rozwija afektywnej strony (płaszczyzny motywacji, wartości, uczuć) osobowości, która kształtuje się raczej w ramach społecznego uczenia się.

Systematyczne uczenie się odbywa się w dwóch kierunkach:

• W kształtowaniu umiejętności i zdolności motorycznych (nauka pisania, rysunku technicznego, sport): nauka sensomotoryczna
• W zdobywaniu wiedzy i kształtowaniu zdolności intelektualnych (zapamiętywanie niektórych praw, wzorów, rozwiązywanie problemów): poznawcze uczenie się .

Uczenie się szkolne jest w największej i najbardziej znaczącej części uczeniem kognitywnym, ponieważ ostatecznym celem, do którego dąży się, jest stworzenie systemu poznawczego ucznia i pewnych struktur operacyjnych specyficznych dla badanych w szkole przedmiotów.

Inną klasyfikacją typów uczenia się jest ta, którą zaproponował R. Gagné w „Warunkach uczenia się”. Buduje hierarchię ośmiu typów uczenia się, coraz bardziej złożonych, tak że bardziej złożone uczenie się wymaga wcześniejszej realizacji innych prostszych sposobów uczenia się:

Sygnały uczenia się (przypadek niemowlęcia, które zaczyna rozpoznawać matkę po obrazie, a nie tylko po głosie.
Nauka odpowiedzi na bodziec (gdy dla określonego bodźca jeden ruch można zastąpić innym).

• Łańcuch ruchu (jazda na rowerze, pływanie).
• Bardzo złożone skojarzenia werbalne to te związane z mową.
• Nauka dyskryminacji (kiedy dokonujemy drobnych rozróżnień).
• Nauka konkretnych pojęć używania słów.
• Poznawanie zasad, praw, wzorów matematycznych.
• Rozwiązywanie problemów jest najbardziej skomplikowanym rodzajem uczenia się; musimy łączyć zasady, aby rozwiązywać sytuacje, nowe problemy.

W trakcie nauczania, gdy napotykamy trudności specyficzne dla danego poziomu, musimy zadbać o przyswojenie wiedzy z poprzednich poziomów. Z teorii Gagné wynika potrzeba szczegółowej analizy pojęć i działań związanych z rozumieniem tematu, a także troska o rozwijanie umiejętności uczniów w rozwiązywaniu różnych problemów – wyższy poziom uczenia się.

Uczenie się w korelacji z innymi procesami i czynnościami psychicznymi. Zasadniczo uczenie się oznacza zdobywanie nowej wiedzy, umiejętności i kształtowanie nowych zdolności intelektualnych. Na tym opiera się cały rozwój osobowości.

Procesy i czynności umysłowe oddziałują i zakłócają jednocześnie, ale możemy wziąć pod uwagę, że w pewnej fazie aktu uczenia się dominuje pewien proces umysłowy. W procesie uczenia się można wyróżnić dwa etapy: w pierwszym poszukiwane jest rozwiązanie problemu – teraz główna rola to myślenie, organizowanie percepcji, uwagi, pamięci i wyobraźni – oraz w drugim etapie utrwalanie i utrwalanie Osiągnięto rozwiązanie, a przede wszystkim inteligentną pamięć. Jednak zawsze potrzebne jest energiczne wsparcie uczenia się, wsparcie osiągane przez motywację, wolę, uczuciowość i równie konieczna jest komunikacja między nauczycielem a uczniem, która obejmuje język.

Uwaga jest warunkiem sine-qua-non aktu uczenia się, co zwiększa jego efektywność i ułatwia. Z definicji polega na ukierunkowaniu i koncentracji umysłowej aktywności poznawczej na przedmiocie lub zjawisku. „Uwaga to psychofizjologiczny proces orientacji, koncentracji i selektywnego wzmacniania funkcji i czynności psychicznych i psychobehawioralnych, specyficznych modalności w odniesieniu do własnego przedmiotu i celu, zapewniający osiągnięcie optymalnego poziomu sprawności adaptacyjnej.” [6]Zapewnia dobry odbiór sensoryczny i percepcyjny bodźców, głębsze zrozumienie, trwalsze zapamiętywanie, dobór odpowiednich umiejętności i nawyków. Przeciwnie, brak uwagi prowadzi do przeoczeń w odbiorze bodźców, do błędów w reakcjach, do pomieszania w odczytywaniu znaczeń, które „sabotują” rozwój uczenia się.

Uwaga może mieć prostsze lub bardziej złożone formy: uwaga mimowolna (orientacja odbywa się sama, bez wysiłku), dobrowolna (z wolicjonalnym wysiłkiem), postdobrowolna (kiedy czynność wymagająca wysiłku staje się przyjemna i spontanicznie nas przyciąga). Czynniki sprzyjające mimowolnej koncentracji uwagi są szczególnie ważne z perspektywy zajęć dydaktycznych, ponieważ nauczyciel musi znać te czynniki jako sposoby przykucia uwagi uczniów. Czynnikami zewnętrznymi są: nowość obiektów, zjawisk, sytuacji, intensywność bodźców, kontrast, ruch, zmiana bodźców. Wśród czynników wewnętrznych najważniejsze jest zainteresowanie, podporządkowane motywacji. Kultywowanie zainteresowań uczniów jest jednym z głównych zadań szkoły, mają one głęboki i wielostronny wpływ na życie psychiczne.

„Percepcja jest poznawczym procesem psychicznym, ciągłością w prostej linii odczuć, sumą wrażeń ukonstytuowanych na mocy mechanicznego działania praw skojarzeń”. Percepcję definiuje się jako wiedzę o obiektach i zjawiskach w ich integralności oraz kiedy działają na narządy zmysłów. Percepcja obejmuje liczne doznania, nie sprowadzając się do ich sumy, ponieważ zarówno poprzednie reprezentacje, jak i myślenie, pamięć ingerują w percepcję i identyfikację, rozpoznanie obiektu. W percepcję zaangażowane są postawy: postawa ruchowa (pozycja przyjęta, gdy coś postrzegamy), ale także stan przygotowania intelektualnego, a także postawa skuteczna, motywacja, zainteresowania. Tę wielość czynników należy uwzględnić w procesie nauczania-uczenia się.

„Pojęcie pamięci odnosi się do istniejących relacji funkcjonalnych między dwiema grupami obserwowalnych zachowań, oddzielonych tymczasowym interwałem o zmiennym czasie trwania”. Jest to podstawowa funkcja psychiczna, która umożliwia utrwalanie, zachowanie, rozpoznawanie i odtwarzanie zjawisk psychicznych.

Istnieje pamięć wyobrażeniowa, zapewniająca zachowanie i odtwarzanie przedstawień, pamięć werbalno-logiczna związana z ideami, pamięć afektywna (stwarzająca możliwość przywoływania niektórych emocji) oraz pamięć ruchowa (umożliwiająca kształtowanie umiejętności i nawyków). W zależności od czasu zapamiętywania pamięć może być bardzo krótka (0,25 – 0,50 sekundy), krótkotrwała (pamięć robocza) lub długotrwała, co jest najważniejsze, ponieważ może przechowywać wrażenia nawet przez lata. Pamięć długotrwałą dzieli się na pamięć epizodyczną – rejestrującą wszystkie codzienne zdarzenia oraz pamięć semantyczną, w której cała wiedza gromadzona mniej lub bardziej systematycznie jest ustrukturyzowana logicznie.

„Dzięki temu, że ludzka pamięć odciska, zachowuje i reaktywuje w sposób zapośredniczony, zrozumiały i wybiórczy wcześniejsze doświadczenie człowieka i społeczeństwa, w którym żyje, zapewnia ciągłość, konsekwencję, stabilność i ostateczność życia psychicznego jednostki”.

Myślenie jest ułatwione tylko wtedy, gdy jest powiązane z semantyczną, logicznie zorganizowaną pamięcią, a szkoła musi mieć na uwadze, w centrum zainteresowania, kultywowanie myślenia, a nie proste zapisywanie wiedzy.

Dla efektywnego uczenia się, odpowiednio łatwego i dokładnego zapamiętywania, ważne są następujące czynniki: motywacja przedmiotu, cel zapamiętywania (motywacja wewnętrzna, osobiste zainteresowanie zwiększą efektywność uczenia się); znajomość efektów (uczeń musi dowiedzieć się, dlaczego dostał złą ocenę); zrozumienie materiału, którego należy się nauczyć (niezbędne zwłaszcza dla zrównoważonego uczenia się, ponieważ jeśli nie rozumiemy, zapominanie następuje bardzo szybko); wola, intencja pamięci. Zrozumienie okazuje się ważniejsze niż chęć zapamiętania. Inteligentne, ale mimowolne zapamiętywanie jest skuteczniejsze niż zapamiętywanie mechaniczne i dobrowolne. Kolejnym czynnikiem utrwalania wiedzy jest jej powtarzanie: „powtórzenie jest matką uczenia się”, ale to powtarzanie musi być dynamiczne, pogłębiać i ustanawiać nowe ogniwa, nowe znaczenia w materiale do poznania.

Motywacja reprezentuje „zestaw dynamicznych czynników, które determinują zachowanie jednostki”. Podstawowymi przyczynami procesu wychowawczego są przywiązanie dziecka do matki, następnie, na przeciwległym biegunie, tendencje agresywne, a przede wszystkim skłonność do afirmacji, motywacji do osiągania, która przejawia się w dążeniu do realizować swoje umiejętności i chęć osiągnięcia sukcesu. Aspiracje, ambicje, motywacja do osiągania przyczyniają się do zwiększenia efektywności pracy, nauki, a nawet rozwiązywania niektórych problemów. Odpowiedni poziom aspiracji zależy od sprawiedliwego docenienia własnych możliwości, ponieważ przeszacowanie skazuje Cię na życie w porażkach, a niedoszacowanie powoduje, że tracisz osiągalne cele.

Motywacja szkolna to zbiór powodów, które determinują ucznia do przyjścia do szkoły i nauki. Dzieli się na: motywację zewnętrzną (chęć afirmacji, tendencje normatywne, lęk przed konsekwencjami, ambicja) oraz wewnętrzną (ciekawość, chęć jak największej nauki). Motywacja wewnętrzna jest podstawą kształtowania umiejętności myślenia logiczno-matematycznego i posługiwania się operacyjno-formalnymi strategiami rozumowania, ale to nie wystarczy, aby osiągnąć sukces, uczeń musi mieć również motywację do korzystania z nabytych umiejętności. Motywacja wewnętrzna jest ważniejsza i bardziej efektywna w nauce niż motywacja zewnętrzna, ale w młodym wieku ten związek się odwraca.

Analizując związek między wydajnością a motywacją zewnętrzną, stwierdzamy wzrost wydajności proporcjonalny do nasilenia motywacji tylko do momentu, po którym następuje stagnacja, a nawet regres. Ten punkt został nazwany „optymalną motywacją”, a ma to szczególne znaczenie, ponieważ optymalna motywacja skraca czas nauki i może być gwarancją sukcesu. Optimum motywacyjny przestaje obowiązywać w przypadku motywacji wewnętrznej, ponieważ zawsze będzie istniała bezpośrednia proporcjonalna zależność między motywacją a postępem.

„Motywacja jest ważną dźwignią w procesie samoregulacji jednostki, siłą napędową całego jej rozwoju psychicznego i ludzkiego. Oznacza to, że selekcja i asymilacja, a także sedymentacja wpływów zewnętrznych nastąpi w zależności od motywacyjnych struktur osoby. Motywacja w różny sposób uwrażliwia osobę na wpływy zewnętrzne, czyniąc ją bardziej lub mniej dla niej przepuszczalną” .

Biorąc pod uwagę tę złożoność i wagę motywacji, w procesie uczenia się-nauczania konieczna jest głęboka wiedza o uczniach, praktyka zróżnicowanej edukacji, dostosowanej do indywidualnych potrzeb wiedzy, dostosowanej do indywidualnej specyfiki motywacyjnej.

Uczenie się jest zatem czynnością umysłową, dzięki której nabywa się i sedymentuje nową wiedzę i zachowania, dzięki czemu formuje się i rozwija system osobowości jednostki ludzkiej. W ramach tego procesu uczenia się zintegrowane są inne funkcje i procesy psychiczne (percepcja, uwaga, pamięć, myślenie, motywacja, afektywność), które współdziałają w celu optymalnej konfiguracji ram uczenia się, dla większej wydajności.